Het kerkelijk jaar; Liturgisch hoogfeesten

Het kerkelijk jaar, ook wel bekend als het liturgisch jaar, is een boeiende reis door de tijd voor de katholieke kerken. In dit artikel nemen we je mee door de verschillende fasen en hoogtepunten van het kerkelijk jaar, dat zijn startpunt neemt met de eerste zondag van de Advent en eindigt met het Hoogfeest van Christus Koning op de laatste zondag voor de Advent.

Inhoud toon

Kerkelijk jaar

Het kerkelijk of liturgisch jaar in de katholieke kerken volgt een specifieke cyclus die niet parallel loopt aan het reguliere kalenderjaar. Het jaar is opgedeeld in twee cycli rond de belangrijke vieringen van Kerstmis en Pasen.

Het kerkelijk jaar classificeert dagen op basis van hun liturgische rang, variërend van eerste rang voor hoogfeesten en zondagen in de advent tot derde rang voor vrije gedachtenissen en weekdagen in de tijd door het jaar.

Sommige feest- en gedenkdagen, zoals de Onbevlekte Ontvangenis op 8 december, vallen altijd op dezelfde datum. Anderen zijn echter variabel omdat ze afhankelijk zijn van de data van Kerstmis (Kerstkring) en Pasen (Paaskring), zoals Pinksteren, dat plaatsvindt op de zevende zondag na Pasen.

Tijdens het kerkelijk jaar worden diverse liturgische kleuren gebruikt, elk met een eigen betekenis. Paars staat voor boete, wit voor zuiverheid, groen voor hoop, en rood voor liefde en de Heilige Geest.

De Kerstperiode

Advent

De advent is de aanloopperiode naar kerst in het christendom, waarbij christenen zich voorbereiden op het vieren van de geboorte van Jezus. Deze periode begint vier zondagen voor Kerstmis, altijd op de eerste zondag na 26 november, en eindigt op 24 december bij het avondgebed. Oosters-orthodoxe kerken beginnen een week eerder.

Een symbolische weergave van advent is te zien in kaarsenstandaards of adventskransen met vier kaarsen, waar elke zondag een nieuwe kaars wordt aangestoken.

In de Rooms-Katholieke Kerk en andere kerken wordt van 17 tot 24 december de kerstnoveen gehouden, met paarse liturgische kleur voor boete en inkeer, en op de derde zondag (Gaudete) kan roze gebruikt worden voor het feestelijke karakter.

Protestante kerken vieren op de laatste zondag van het kerkelijk jaar de Eeuwigheidszondag, waarbij overledenen worden herdacht. De adventsperiode kent een geschiedenis en wordt geassocieerd met verschillende tradities en liturgische gebruiken.

Kerstmis

Kerstmis, gevierd door zowel rooms-katholieken als protestanten, is een oud midwinterfeest waarbij christenen de geboorte van Jezus Christus vieren, zoals beschreven door de evangelisten Lucas en Matteüs in de Bijbel.

De liturgische kleur verandert naar wit, een symbool van zuiverheid en geluk.

Het westers-christelijke Kerstmis valt op 25 december, terwijl oosterse kerken met de juliaanse kalender het 13 dagen later vieren. Het feest is in veel westerse regio’s sterk geseculariseerd.

Hoewel theologisch minder belangrijk dan Pasen, wordt Kerstmis in het Westen prominent gevierd, terwijl in het christelijke Oosten Pasen en het feest van Epifanie meer nadruk krijgen.

Driekoningen

Driekoningen, ook bekend als Epifanie of de Openbaring van de Heer, is een christelijke feestdag op 6 januari (of de eerste zondag na 1 januari) waarop de Bijbelse gebeurtenis wordt herdacht waarbij wijzen uit het oosten de koning der Joden, Jezus, zoeken na het zien van een opgaande ster. De wijzen, ook bekend als Caspar, Melchior en Balthasar, worden gesymboliseerd met respectievelijk 20, 40 en 60 jaar.

In de katholieke liturgie in België en Nederland wordt het hoogfeest van de Openbaring van de Heer op de eerste zondag na 1 januari gevierd. Driekoningen is in veel Zuid-Europese landen een vrije dag, en de relikwieën van de Drie Koningen worden bewaard in een reliekschrijn in de dom van Keulen.

Tijd door het Jaar: Het Alledaagse Heilige

Na de Kersttijd volgen de eerste weken van de tijd door het jaar. Maria Lichtmis op 2 februari markeert het einde van deze periode. Groen is de liturgische kleur, die staat voor verwachting en hoop, en wordt gedragen op gewone dagen.

Vastentijd / Veertigdagentijd

De vastentijd, ook bekend als veertigdagentijd of lijdenstijd, is de periode voor Pasen. Dit is een periode van boete, bekering, en gebed. Voor katholieken begint het op Aswoensdag en duurt 46 dagen, waarbij de zes zondagen niet wordt meegeteld omdat zij uitgezonderd worden.

Het traditionele vasten omvat onthouding van vlees op vrijdagen en andere dagen volgens bisschoppelijke voorschriften. In de 9e eeuw verschoof de enige maaltijd van zonsondergang naar 3 uur, later naar de middag. De Katholieke Kerk heeft de regels in de loop der eeuwen versoepeld, en alternatieve vormen van vasten en onthouding zijn voorgesteld.

Paars domineert de liturgische kleur, behalve op Laetare, de vierde zondag, waar roze wordt gedragen als teken van vreugde. De Veertigdagentijd eindigt met de Goede Week, een intense periode van herdenking en reflectie.

Palmzondag

Palmzondag, ook wel Palmpasen genoemd, markeert de laatste zondag van de vastenperiode vóór Pasen en is de eerste dag van de Goede Week. Het herdenkt de blijde intocht van Jezus Christus in Jeruzalem.

Paastriduüm

Het Paastriduüm begint op Witte Donderdag en omvat Goede Vrijdag en Stille Zaterdag. Deze drie dagen vormen de kern van het christelijk geloof, waarin de passie, dood en opstanding van Jezus Christus worden herdacht.

Witte Donderdag

Witte Donderdag markeert het begin van het Triduum Sacrum, bestaande uit Goede Vrijdag en Stille Zaterdag, dat tijdens de paaswake overgaat in het paasfeest. Op deze dag bedekt men kruisbeelden en beelden met witte doeken, die na de dienst worden vervangen door paarse doeken. De liturgische kleur van Witte Donderdag is wit.

De liturgie omvat de voetwassing van twaalf gelovigen, symboliserend Jezus en de apostelen. Na de communie wordt het Allerheiligste naar een zijaltaar gebracht, en het altaar wordt leeggemaakt. De viering eindigt zonder de gewoonlijke wegzending en zegen, en het allerheiligst Sacrament wordt uitgesteld voor latere consumptie op Goede Vrijdag.

Goede vrijdag

Goede Vrijdag, de vrijdag voor Pasen, herdenkt de kruisiging en dood van Jezus. Jezus werd veroordeeld tot de kruisdood door Pontius Pilatus op Golgotha nabij Jeruzalem. De dag volgt op Witte Donderdag en gaat vooraf aan Stille Zaterdag en Pasen.

Binnen de Katholieke Kerk vinden op Goede Vrijdag de kruisweg en een avondviering met kruisverering plaats. In de viering wordt het lijdensverhaal voorgelezen, en er wordt gebeden voor verschillende intenties. Het altaar is kaal, de liturgische kleur is rood, en de kruishulde omvat het ontbloten en vereren van het kruis.

Goede Vrijdag is een vastendag, waarop katholieken tussen 18 en 60 jaar slechts één volledige maaltijd mogen nemen en geen vlees mogen eten. Vasten op deze dag is verplicht en het verzuimen ervan wordt beschouwd als een doodzonde.

Stille zaterdag

Paaszaterdag, de dag voor Pasen en laatste dag van de vastentijd, wordt in de Katholieke Kerk liturgisch beperkt tot de schemering, gevolgd door de paaswake. Op Stille Zaterdag, zoals op Goede Vrijdag, wordt geen Eucharistie gevierd en wordt zelfs de Heilige Communie niet uitgereikt.

Het altaar is ontdaan van versieringen, het tabernakel staat open, en kerken zijn sober ingericht. Gedurende de dag luiden de klokken niet, maar ‘s avonds bij de paaswake worden ze weer geluid als symbool van de opstanding.

Paastijd

Na het Paastriduüm begint de Paastijd, die loopt van Pasen tot Pinksteren. De liturgie staat in het teken van de verrijzenis van Christus. Witte kazuifels symboliseren zuiverheid en vreugde. Beloken Pasen en Pinksteren zijn hoogtepunten van deze periode.

Pasen

Pasen, het belangrijkste christelijke feest, volgt op de Goede Week en wordt gevierd op de zondag na de kruisiging van Jezus. Het duurt twee dagen, met afzonderlijke vieringen op eerste en tweede paasdag. De oorsprong van Pasen ligt in het joodse Pesach, maar tijdens het Eerste Concilie van Nicea in 325 werden de data officieel ontkoppeld.

De christelijke viering herdenkt Jezus’ lijden op Goede Vrijdag en viert zijn opstanding op Pasen. Het paasfeest symboliseert verzoening en spirituele ontwikkeling, en Jezus wordt gezien als het eeuwige paaslam dat vrijwillig werd geofferd voor de verzoening van God met de mensheid.

Beloken Pasen

Beloken Pasen, ook bekend als Quasimodo-zondag, Dominica in albis, Hoogfeest van de Goddelijke Barmhartigheid of Zondag van de Goddelijke Barmhartigheid, valt op de eerste zondag na Pasen, afsluitend het paasoctaaf. Het woord “beloken” komt van beluiken, wat afgesloten betekent, en symboliseert het einde van de paasweek.

Ook bekend als Dominica in Albis, vanwege de witte doopkleren, wordt het in Duitsland “Witte Zondag” genoemd. In Frankrijk staat het bekend als Quasimodo-zondag. De Orthodoxe Kerk noemt het Thomaszondag, en paus Johannes Paulus II riep het in het Jubeljaar 2000 uit tot Zondag van de Goddelijke Barmhartigheid, voorafgegaan door de ‘Noveen van de Goddelijke Barmhartigheid’ van Goede Vrijdag tot de volgende zaterdag.

Hemelvaartsdag

Op Hemelvaartsdag wordt binnen het christendom herdacht dat Jezus Christus negenendertig dagen na zijn opstanding uit de dood is opgevaren naar God, zijn Vader in de hemel. De Bijbel beschrijft dit kort in Handelingen 1:9.

De oudst bekende viering van Hemelvaartsdag dateert uit de vierde eeuw, en het werd een algemene feestdag. Hemelvaartsdag valt altijd op een donderdag, negenendertig dagen na Pasen. Veel Christenen wonen kerkdiensten bij op deze dag, die in verschillende Europese landen een officiële feestdag is.

Pinksteren

Pinksteren is een christelijke feestdag waarop de uitstorting van de Heilige Geest wordt herdacht, beschouwd als het begin van het christendom en de eerste christelijke opwekking. Gevierd op de zevende zondag na Pasen, tien dagen na Hemelvaartsdag, markeert Pinksteren de 49e of 50e dag na Pasen en sluit de paascyclus af.

Het pinksterfeest herdenkt de neerdaling van de Heilige Geest op de apostelen, vervulling van Jezus’ belofte van een “pleitbezorger”. Het wordt geïnterpreteerd als het begin van het binnenhalen van de “oogst” (bekeerlingen) voor Christus.

Tweede Periode

Binnen de katholieke traditie volgt de tweede periode van de tijd door het jaar na Pinksteren. Hoogtepunten zij onder andere de Hoogfeestdagen van de Heilige Drie-eenheid en het Heilig Sacrament. Deze periode wordt gekenmerkt door groene kazuifels, symbool voor hoop en verwachting.

De zondagen na Trinitatis tot aan Advent worden aangeduid met de rangorde na Trinitatis, afhankelijk van de paasdatum.

Heilige Drie-eenheid

Trinitatis, ook bekend als het Hoogfeest van de Heilige Drie-eenheid, wordt gevierd op de zondag na Pinksteren. Tijdens deze dag viert de kerk de christelijke leer van de Drie-eenheid, waarin God wordt beschouwd als bestaande in drie Personen: de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.

Heilig Sacrament

Sacramentsdag, ook wel het Hoogfeest van het Allerheiligst Sacrament genoemd, is een belangrijk hoogfeest binnen de Rooms Katholieke Kerk. Oorspronkelijk viel het op de tweede donderdag na Pinksteren, maar tegenwoordig wordt het in Belgische, Italiaanse en Nederlandse kerken meestal gevierd op de zondag erna.

In de veertiende eeuw ontwikkelde dit feest, met processies en toneelspelen, zich tot een van de meest grandioze geloofsmanifestaties van de katholieke kerk, vooral in Nederland. Hoewel het in sommige landen nog uitbundig wordt gevierd, is het in andere landen geen officiële feestdag meer op de donderdag zelf, maar wordt het vaak op de aansluitende zondag gevierd.

Themamaanden

Binnen de Katholieke Kerk worden specifieke themamaanden onderscheiden, zoals de Mariamaand, Heilig-Hartmaand en Rozenkransmaand.

Meer informatie vind je hier

Het Liturgisch Jaar in Protestantse Kringen

Hoewel het kerkelijk jaar van oudsher vooral in de katholieke traditie wordt gevolgd, zijn er ook in protestantse kringen speciale dagen ontstaan, zoals Biddag, Dankdag, Eeuwigheidszondag, Hervormingsdag, Israëlzondag, Kerkproeverij, Michazondag, en Startzondag.

In conclusie biedt het kerkelijk jaar een diepgaand spiritueel raamwerk voor de gelovigen, waarin de essentie van het christelijk geloof op een rituele en symbolische manier wordt beleefd. De afwisseling van kleuren, seizoenen en hoogfeesten nodigt gelovigen uit om de verschillende facetten van hun geloof te verkennen en te vieren. Het is een reis door tijd en traditie die de kern van het christelijk geloof weerspiegelt en elk jaar opnieuw begint met de verwachting van de Advent.

Meer informatie vind je hier

Author
Recent Posts

Linda van Aken

Publisher at Mamaliefde

Linda is de oprichter van Mamaliefde.nl. In het dagelijks leven is ze getrouwd en moeder van een koningskoppel.

Met een achtergrond als pedagoge is Linda goed thuis in de theoretische aspecten van het ouderschap. Toch erkent ze dat in de praktijk, als moeder, de dingen soms net iets anders uitpakken. Daarnaast heeft ze een zwak voor kwalitatief speelgoed.

Linda heeft een passie voor reizen en ontdekt graag nieuwe plekken en probeert de vele werkuren te balanceren door kostbare quality time door te brengen met haar gezin.

Het zijn deze persoonlijke ervaringen die haar inspireren om te schrijven, en daarom behoren gezinsgerelateerde onderwerpen tot haar favorieten. Spontane acties schuwt ze niet; Linda staat altijd open voor een beetje avontuur.

Latest posts by Linda van Aken (see all)