Sint Maarten is de dag dat kinderen volgens de Nederlandse traditie langs de deuren mogen gaan met hun zelfgemaakte lampionnen en een liedje zingen in de hoop zoveel mogelijk snoepgoed op te halen. Leuk al die tradities en feestdagen maar wat vieren we nu eigenlijk? Veel feestdagen hebben een religieuze of politieke oorsprong.
Dat geldt ook voor Sint Maarten, 11 november is de naamdag van Martinus van Tours (oftewel Sint Maarten). Die zoals de naam Sint al zegt een heilige was en een Christelijke oorsprong heeft. Sint Maarten is trouwens ook bekend in Vlaanderen, Noord-Frankrijk, Duitsland, Hongarije en Sint Maarten.
Wie was Sint Maarten?
Martinus (Maarten) werd geboren in het jaar 316 na Christus in het huidige Hongarije als een zoon van een rijke koopman. Zijn ouders waren Romeinen en hij was soldaat in het leger van de Romeinse keizer en was gelegerd in Frankrijk. Matinus overleed op 8 november 397 en werd op 11 november begraven.
Legende Sint Maarten
In de herfst, op een grijze dag in november, reed een groep jonge mannen, waaronder de Romeinse legerofficier Maarten, over een Franse landweg. Ze haastten zich om voor de nacht een rustplaats te bereiken. In de duisternis bereikte Maarten de stad Amiens, waar zijn paard plotseling weigerde verder te gaan. Nadat hij tevergeefs geprobeerd had het dier te kalmeren, stapte Maarten af.
Op dat moment zag hij een arme man, gehuld in lompen, die beschutting zocht bij de stadsmuur. Ondanks dat Maarten die avond geen aalmoes bij zich had, besloot hij de man te helpen. Hij sneed zonder aarzelen zijn mantel in tweeën en gaf de ene helft aan de bedelaar, terwijl hij de andere helft zelf hield. Zonder de dank van de bedelaar af te wachten, besteeg Maarten snel zijn paard en vertrok naar de stad om zijn vrienden te zoeken.
In de herberg vonden zijn vrienden Maarten met slechts de helft van zijn mantel. Verbaasd vroegen ze wat er was gebeurd. Maarten, nederig als altijd, bekende dat hij zijn mantel had gedeeld om een arme te helpen, net zoals hij voor zijn broer zou hebben gedaan.
Die nacht werd Maarten gewekt door een helder licht in zijn kamer. Christus verscheen hem in de gestalte van de arme bedelaar, met de helft van Maartens mantel om zijn schouders. Hij zei: ‘Maarten heeft mij deze mantel gegeven.’ Deze indrukwekkende droom leidde ertoe dat Maarten zich geroepen voelde om Christus te dienen. Hij liet zich dopen en trad snel uit de dienst van de keizer. Vanaf dat moment werkte hij met goedheid, liefde en opoffering onder de mensen, en velen volgden zijn voorbeeld.
Na zijn vertrek uit het leger liet hij zich dopen en koos ervoor om kluizenaar te worden in Ligugé, bij Poitiers. Op latere leeftijd werd hij benoemd tot bisschop van Tours en overleed tijdens een van zijn reizen in 397 in Candes.
Zijn voorbeeldige leven resulteerde al snel in zijn heiligverklaring, waardoor hij hoog in aanzien stond bij de Frankische machthebbers van die tijd. Toen de Franken onze Lage Landen veroverden en het voormalige Romeinse castellum op het huidige Domplein in Utrecht in bezit namen, besloten ze daar een kerk te bouwen. In de zevende eeuw arriveerde de Angelsaksische missionaris Sint Willibrord in de Lage Landen om het christendom te verspreiden. Hij vestigde zich in dit oude castellum, wat het begin markeerde van de Utrechtse kerk.
Sint Willibrord en Sint Bonifatius verankerden Sint Maarten voor altijd in de geschiedenis van Utrecht. Hij werd de beschermheilige van de stad, de regio en de kerk. De rode en witte helften van de Utrechtse stadsvlag en het stadswapen herinneren aan de halve rode mantel en het witte onderkleed van Sint Maarten.
Maar waarom is dat dan een feest geworden?
James Frazer, een Schotse antropoloog, suggereert dat het feest van Sint-Maarten een heidense oorsprong heeft, waarbij het dragen van het (heilige) vuur een voorchristelijk vruchtbaarheidsritueel vertegenwoordigt dat wijdverspreid was in West-Europa.
Volgens deze theorie zou de kerk later dit heidense ritueel hebben overgenomen om het vertrouwen van de bevolking te winnen. Aan de andere kant beweren sommige onderzoekers dat er geen heidense elementen te vinden zijn en dat de kerk het feest heeft geïntroduceerd.
Nog een mogelijkheid is dat het een moment was voor arme mensen om langs de deuren te gaan om te bedelen en te vragen om voeding en spullen om de winter door te komen. Een bedeloptocht.
Moderne onderzoekers nemen vaak een tussenpositie in en erkennen dat Sint-Maarten een bedelfeest is, een traditie van noodzaak tijdens de moeilijke wintermaanden. Vergelijkbare bedeloptochten werden en worden ook gehouden met Driekoningen, Nieuwjaar en zelfs het sinterklaasfeest.
In de 20e eeuw onderging Sint-Maarten een transformatie van een bedelfeest voor de armen naar een gewaardeerde, eigen traditie, vooral in de jaren 20 en 30. Hoewel er na de Eerste Wereldoorlog pogingen werden gedaan om het feest een wereldlijke lading te geven als herdenking van de oorlog, bleef het uiteindelijk vrij van religieuze of politieke associaties, met name in Nederland.
Terwijl in België het vieren van Sint-Maarten beperkt blijft tot specifieke regio’s en zelfs lijkt af te nemen, groeit de populariteit van het feest in Nederland gestaag. De 21e eeuw bracht echter ook de opkomst van Halloween, wat leidde tot een concurrerend straatfeest, vooral onder schooljeugd, in sommige Nederlandse regio’s.
Sint Maarten vandaag de dag
Sint-Maarten heeft zijn stempel gedrukt in een groot deel van Europa en was destijds nog bekender dan zijn collega heilige Sint Nicolaas. Deze invloed is vooral merkbaar in Duitsland en Frankrijk, waar pelgrimspaden en steden die hem als patroonheilige hebben, nog steeds getuigen van zijn populariteit.
Ook in Nederland zijn er talloze verwijzingen naar Sint-Maarten, denk bijvoorbeeld aan de plaats Sint-Maartensdijk of de iconische Martinitoren in Groningen. In Utrecht is Sint-Maarten zelfs de beschermheilige van de stad, en de rood-witte kleuren op het stadswapen, die tegenwoordig nog steeds de kleuren van de stad en FC Utrecht zijn, worden gezien als een eerbetoon aan de mantel van Sint-Maarten.
Met name in het niet gelovige Midden en Noorden van Nederland, en natuurlijk het eiland Sint Maarten wordt dit feest nog steeds gevierd, maar dan op seculiere wijze dat niet veel met het oorspronkelijke verhaal te maken heeft. Sterker nog, veel kinderen weten niet eens wie Sint Maarten was.
Vaak gaat dit met lampionnenoptochten waarbij de kinderen een optocht mogen lopen of langs de deuren gaan. In andere streken worden er vreugdevuren aangestoken zodat er gezamenlijk genoten kan worden van het vuur.
Op andere plekken neemt dat heel sterk af en wint Halloween aan populariteit. Van de relatie met het geloof is weinig meer over en Sint Maarten wordt natuurlijk een stuk commerciëler opgezet en is er veel meer aandacht voor.
Toch zijn er nog genoeg scholen die lampionnen maken zodat de kinderen langs de deuren kunnen gaan. En worden er liedjes geoefend. Als de kinderen welkom zijn kan je een lichtje in het raamkozijn zetten zodat ze weten dat ze mogen aanbellen. Op sommige plekken wordt het gevierd met optochten met een vreugdevuur.
Meer inspiratie vind je hier.
Sint Maarten in België
In (een deel van) België wordt ook Sint Maarten gevierd, maar dat gaat anders dan hier in Nederland. Daar is Sint Maarten namelijk het equivalent van Sint Nicolaas die cadeautjes voor de kinderen meeneemt.
Hier zijn wel variaties in, zo is er een stad waar Sint Maarten als romeinse ridder op een paard rondrijdt en snoepjes rondstrooit en de kinderen natuurlijk zoveel mogelijk proberen te bemachtigen. Dit wordt ook wel grienen genoemd, hier worden cadeautjes wel bewaard tot Sinterklaas.
In andere steden komt hij op de avond voor 11 november aan met de boot, al dan niet vergezeld met een ‘zwarte piet’ en laat cadeautjes achter voor kinderen om mee te spelen.
Sint Maarten in Duitsland
Ook in Duitsland wordt op sommige plaatsen Sint Maarten gevierd onder de noemer ‘lanternen’. Dit kan gepaard gaan met een parade waarbij Sint Maarten voorbij komt en snoep uitdeelt en kinderen met een lampion in de hand langs de weg van de kant staan. Of er zijn scholen die het langs de deuren gaan organiseren.
Sint Maarten in Europa
In Hongarije staat het feest bekend onder de naam ‘Márton-nap’ of ‘Tours-i Szent Márton ünnepnapja’. Documenten uit de 14de eeuw verwijzen al naar deze dag als feestdag. Traditioneel is het feest verbonden met de advent-vastenperiode. Sint-Maarten markeerde de laatste dag waarop uitgebreid kon worden gegeten en gedronken voor de vastentijd. Dit aspect van de vastenperiode wordt met enthousiasme gevierd.
Ook in Noord-Frankrijk, in Frans-Vlaanderen en Zwitserland wordt het feest van Sint-Maarten (Saint Martin) gevierd. In het oosten van Oostenrijk wordt op deze dag vaak de nieuwe wijn door de pastoor gezegend.
Vieren jullie kinderen Sint Maarten?
- Ga jij ook liever in het naseizoen op vakantie? - 8 October 2024
- Wat zijn de kosten koper als je een huis gaat kopen? - 8 October 2024
- De magische kerstshow bij Intratuin Halsteren 2024 - 8 October 2024
Ik ben eigenlijk totaal niet bekend met dit feest. In de regio (west-Brabant) waar ik woon word het volgens mij helemaal niet gevierd. Zelf als kind ook niets mee gedaan. Ik ken ook helemaal niemand die dit viert om eerlijk te zijn.