Skip to Content

Vestingstad Willemstad; Bezienswaardigheden & Activiteiten

Vestingstad Willemstad; Bezienswaardigheden & Activiteiten

Willemstad is een vestingstad in de gemeente Moerdijk, in de Nederlandse provincie Noord-Brabant. Willemstad ligt op een kruising van de Volkerak en het Hollandsch Diep. Willemstad heette ooit Ruigenhil. Sinds 1584 werd de naam Willemstad gebruikt, ter ere van de in dat jaar vermoorde Willem van Oranje. De eerste bewoning van dit gebied gaat al vele duizenden jaren terug. In 1968 vond men bij de aanleg van de Deltawerken een circa 6.500 jaar oud eikenhouten beeldje: het Mannetje van Willemstad. Het werd in een veenlaag op 8 meter diepte tussen de restanten van de wortels van een eik gevonden.

Geschiedenis Willemstad

Vestingstad Willemstad; Bezienswaardigheden & Activiteiten - Reisliefde

Willem van Oranje liet Ruigenhil versterken tot vesting. Na diens dood in 1584 verleende zijn zoon, Prins Maurits, de plaats in 1585 stadsrechten. Prins Maurits liet de ‘fortificatiemeester’ Adriaen Anthonisz de vesting uitbreiden tot zijn huidige vorm van een zevenpuntige ster. De bastions op de punten van de ster kregen een naam van één van de zeven provinciën die zich hadden verenigd in de strijd tegen Spanje. Er bestaat nog altijd een band tussen Willemstad en de familie Van Oranje; één van de titels van Willem-Alexander is “Heer van Willemstad”. Het is een erg leuk stadje om te bezoeken. Ik was hier in februari 2014 een dagje met een vriendin die in de regio woont en er veel over wist te vertellen. Hier geef ik jullie mijn tips.

Mauritshuis

Vestingstad Willemstad; Bezienswaardigheden & Activiteiten - Reisliefde

Het Mauritshuis is het oorspronkelijk buitenverblijf van Prins Maurits, uit 1623. Het is een jachtslot en buitenverblijf dat onder de naam Princehof werd gebouwd. Het gebouw was vanaf 1973 het stadhuis van de gemeente Willemstad, tot het stadje in 1997 opging in de gemeente Moerdijk. Het is een rijksmonument. Het wordt tegenwoordig gebruikt als locatie voor zakelijke en particuliere evenementen, waaronder bruiloften. Daarnaast zit op de zolder van het gebouw het museum van de plaatselijke heemkundekring. Ook is er beneden een vestiging van de VVV en een postkantoor gevestigd.

De heemkundekring “De Willemstad” heeft op de zolder een permanente tentoonstelling met voorwerpen over werken en wonen in het verleden. Bijzondere aspecten uit de geschiedenis komen aan bod in stijlkameropstellingen zoals winkel, school, werkplaats, keuken, woonkamer, visserij en landbouw. In verschillende vitrines worden bijzondere collecties getoond. Erg leuk om hier even rond te neuzen.

Als je een stadswandeling o.l.v. een gids maakt, breng je ook een bezoek aan het Mauritshuis. De gids leidt je dan langs alle bezienswaardigheden in dit bijzondere gebouw.

Koepelkerk

Vestingstad Willemstad; Bezienswaardigheden & Activiteiten - Reisliefde

De Koepelkerk is de protestantse kerk, uit 1607. Het was de eerste kerk in de noordelijke Nederlanden die speciaal voor protestantse diensten werd gebouwd (de meeste protestantse kerken waren eerst katholiek). De bouw begon in 1597 en werd in 1607 voltooid. Prins Maurits betaalde mee aan de kerk, op voorwaarde dat deze in een ronde of achtkante vorm zou worden gebouwd. De kerk zou in eerste instantie ook een toren krijgen, maar in 1605 werd besloten om de bouw van de toren te staken. In 1607 werd het meubilair, banken en preekstoel, vanuit het raadhuis naar de Koepelkerk overgebracht en kon de kerk in gebruik worden genomen. In 1773 werd door Prins Willem V een orgel geschonken.

De kerk wordt tegenwoordig gebruikt door de Hervormde gemeente/PKN en is een rijksmonument. Bij de kerk is een kerkhof. Deze was bij de aanleg van het dorp aan het einde van de Voorstraat aangelegd met de bedoeling daar eens een (katholieke) kerk te stichten. Toen echter de Geuzen in 1574 het stadje definitief innamen, werd de protestantse godsdienst ingevoerd en kwam van de bouw van een katholieke kerk niets meer terecht. Een definitief kerkgebouw voor de katholieken kwam er pas in 1875, namelijk de Heilige Maagd Mariakerk.

Lees ook: Bergen op Zoom; Bezienswaardigheden, interessante plaatsen en leuke activiteiten

d’Orangemolen

Vestingstad Willemstad; Bezienswaardigheden & Activiteiten - Reisliefde

d’Orangemolen is een ronde stenen stellingmolen uit 1734. De korenmolen werd gebouwd in opdracht van de Nassause Domeinraad ter vervanging van de standerdmolen. De molen wordt bewoond en was tot 2008 soms in bedrijf. In 2014 kreeg de molen een flinke opknapbeurt. Er kwamen nieuwe voorzomen en windborden, de stelling en de kruilier zijn vervangen en de molen kreeg een complete schilderbeurt. Sinds december 2014 kan de molen weer draaien.

Arsenaal

Het Arsenaal stamt uit 1792 en is een ontwerp van Philip Willem Schonck. In een vestingstad is uiteraard behoefte aan een gebouw voor de opslag van wapentuig. Al in 1590 was er sprake van een arctionaelhuys, ook wel ’s Lands Magazijn genaamd. Dit werd in 1627 vervangen door een nieuw arsenaal. Toen het gebouw in verval raakte werd er een nieuw en groter arsenaal gebouwd in 1792. Nadat de vesting Willemstad in 1926 was opgeheven, werd het Arsenaal nog geruime tijd gebruikt voor de opslag van militaire goederen. Sinds eind jaren ’60 wordt het gebouw voor sociale en culturele activiteiten gebruikt. De benedenverdieping werd tweebeukig uitgevoerd, waardoor slechts twee poorten nodig waren. Deze poorten kregen een hardstenen classicistische omlijsting. In de sluitsteen zie je een Medusakop en twee zwaarden omgeven door twee adelaars afgebeeld. De Medusakop diende ter afschrikking van ongewenste bezoekers.

Oude Raadhuis

Vestingstad Willemstad; Bezienswaardigheden & Activiteiten - Reisliefde

Het Oude Raadhuis stamt uit 1587 en werd verder verfraaid in 1620. Het is een gebouw in renaissancestijl. Oorspronkelijk wenste Prins Maurits dat er een kerk én een raadhuis zou worden gebouwd in het dorp. Vanwege de oorlogssituatie was daarvoor geen geld. Daarom werd er een soort multifunctioneel raadhuis ontworpen waarin men ook kerkdiensten kon houden en dat voorzien was van een toren met luidklok. De grote klok, die nog steeds in de raadhuistoren hangt, is uit het einde van de 12de eeuw en is daarmee wellicht de oudste nog bestaande luidklok in Noord-Brabant. Deze klok werd in 1943 nog door de bezetter gevorderd, maar werd gelukkig niet omgesmolten en kon in 1945 weer terug in de toren worden gehangen. In de toren was ook een roepstoel, voorzien van een bakstenen stergewelf. De boven de roepstoel aangebrachte wapensteen werd in 1798, tijdens de Bataafse Republiek, verwijderd. Op het dak werd in 1588 een windvaan geplaatst in de vorm van een meerman met zwaard. In 1620 werd het tot dan toe eenvoudige gebouw versierd met een Vlaamse gevel. Er kwamen enkele dakvensters in de nieuwe kap en de zolder ging fungeren als bewaarplaats voor gereedschap van oorlog, zoals hellebaarden en dergelijke. De wapenstenen in de gevel werden in 1798 ook verwijderd, om in 1937 weer te worden aangebracht.

Vestingwerken Willemstad; onderdeel Stelling Hollandsch Diep

Vestingstad Willemstad; Bezienswaardigheden & Activiteiten - Reisliefde

De Vestingwerken van Willemstad kwamen tot stand vanaf 1583 en zijn gebruikt tot 1926. De vestingwerken maken deel uit van de Stelling van het Hollandsch Diep en het Volkerak. Willem van Oranje gaf opdracht aan Abraham Andrieszn om het dorp Ruigenhil beter te beveiligen. De scheepvaartroutes via het Hollandsch Diep waren erg belangrijk en werden op deze manier beter beschermd. De versterking bestond uit een regelmatige zeshoek van grachten en wallen om het reeds bestaande dorp. Er kwamen vijf bastions. Op de plaats van het zesde lag de haveningang. Deze werd met afwijkende verdedigingswerken beschermd. In 1598 werd de vesting aan de havenzijde versterkt met de bouw van twee buitendijkse bastions. Hiermee ontstonden er zeven bolwerken. Omstreeks 1700 werden deze vernoemd naar de Zeven Provinciën. Toen in 1621 het Twaalfjarig Bestand was afgelopen en de oorlog werd hervat, werd ook de vesting weer verbeterd. De soldaten werden gehuisvest in een logement en bij de burgers. Deze hadden soldatenhuisjes in hun tuinen staan en kregen voor de inkwartiering betaald. Pas in 1748 werd een kazerne gebouwd, waarin 800 manschappen konden worden gehuisvest.

Stadspoorten; Landpoort & Waterpoort

De twee stadspoorten, Landpoort en Waterpoort geheten, gaven toegang tot het stadje. Ze werden gesloopt. Ook kwamen er kruitmagazijnen. Vanaf 1747 werden in de omgeving van Willemstad een aantal forten gebouwd, Fort Sabina, Fort de Hel en Fort Bovensluis waardoor een stelling ontstond. Met Fort Prins Frederik aan de overzijde van de Volkerak werd deze vaarweg afgesloten voor vijandelijke schepen. In 1874 werd de Vestingwet aangenomen en vele forten werden opgeheven, maar Willemstad kreeg juist een belangrijke rol als centrale vesting van de Stelling van het Hollandsch Diep en het Volkerak.

In 1943-1944 werd de vesting nog door de Duitsers gebruikt. Ze bouwden bunkers en munitieopslagplaatsen op de bastions “Holland” en “Gelderland. Na de bevrijding werd de vesting weer een historisch monument. Willemstad is vanuit de lucht duidelijk te zien in een stervorm. Er lopen wandelpaden/wandelroutes over de wallen. Deze route loopt als het ware over de stervorm van Willemstad. Dat is echt een aanrader.

Bijzondere gebouwen:

  • Het voormalig Wachthuis aan de Benedenkade 4 werd opgericht in de tweede helft van de 18de eeuw.
  • Vele woonhuizen stammen uit de 17de en 18de eeuw, maar ze hebben nogal eens een 19de eeuwse voorgevel. Voorstraat 25 is een huis dat oorspronkelijk uit 1636 stamt, maar een 19de -eeuwse voorgevel heeft.
  • Kerkring 37 heeft een tuitgevel en is gebouwd rond de eeuwwisseling van de 17de en de 18de eeuw. Voorstraat 1-3 heeft een lijstgevel in empirestijl uit het begin van de 19de eeuw.
  • Kerkring 25 is een neoclassicistisch herenhuis uit de 19de eeuw.
  • Voorstraat 65 is een 18de eeuws hoekpand, “In de blaauwen Molen” genaamd. Er was een grutterij met een rosmolen, “de Willemstadtsche Grutterij” geheten.
  • Een 18de-eeuws tegeltableau toont de molen.
  • Enkele pakhuizen aan de Bovenkade uit het begin van de 18de eeuw.
  • De Gereformeerde kerk aan de Voorstraat 40, uit 1890. Deze werd in 2004 gesloten en verkocht. In de gevel is een vierkante klokkentoren met achtkante naaldspits gebouwd.

In de omgeving van Willemstad

Vestingstad Willemstad; Bezienswaardigheden & Activiteiten - Reisliefde

Willemstad ligt aan het Hollandsch Diep, daar waar het zich splitst in Volkerak en Haringvliet. Via de Volkeraksluizen kunnen deze wateren worden bereikt. De Volkeraksluizen zijn een geheel van drie schutsluizen voor de beroepsvaart naast elkaar, vier spuisluizen en een jachtensluis, gelegen in de Volkerakdam. De vaarweg vormt een belangrijke schakel in de Schelde-Rijnverbinding. De sluizen zijn de grootste binnenvaartsluizen van Europa en op basis van passerend tonnage (ruim over de 240 miljoen ton) de grootste binnenvaartsluizen ter wereld. Het complex is aangelegd als onderdeel van het Deltaplan. In het Volkerak moest een bijkomende dam aangelegd worden om de Oosterschelde en het Haringvliet af te kunnen sluiten. Door de afsluiting van het Volkerak, die in 1969 was gepland, zou echter ook de enige binnenvaartroute tussen Antwerpen en Duitsland en tussen Rotterdam en Frankrijk worden geblokkeerd. Bij de oprichting van de douane-unie (Benelux), was één van de Belgische wensen de Schelde-Rijnverbinding. In 1963 werd die verbinding, via het kortste traject, door Nederland aan België toegezegd. Daarom werd besloten om in de aan te leggen dam een sluizencomplex te bouwen.

Hoewel Rijkswaterstaat op het Volkerak-sluizencomplex zelf en in de directe omgeving daarvan geen archeologische vondsten verwachtte, vond men hier in 1968 op 8 meter diepte een zeer oud houten beeldje, het Mannetje van Willemstad. Het ‘Mannetje van Willemstad’ is een menselijk figuurtje waarvan alleen het hoofd herkenbare trekken heeft. Er werd eerst getwijfeld aan de echtheid, vooral omdat er geen andere voorbeelden van bekend waren. Die zijn er nu wel, zodat het beeldje niet meer omstreden is. Waar het beeldje voor diende weten de onderzoekers niet goed. Het zou een speelgoedpopje kunnen zijn geweest, maar ook een ritueel voorwerp. Er zijn inheemse volken die nu nog leven zoals de jagers/verzamelaars uit het mesolithicum. Die gebruiken rijkversierde voorwerpen bij sjamanistische rituelen en begrafenisceremonies. Het Mannetje van Willemstad zou zo’n functie gehad kunnen hebben.
De eerste twee binnenvaartsluizen werden in 1967 in gebruik genomen, maar al snel bleek dat de capaciteit niet voldoende was, met lange wachttijden als gevolg. In 1977 werd het complex uitgebreid met een extra sluis voor de binnenvaart en een aparte recreatiesluis voor jachten. Het is zeer indrukwekkend om hier een kijkje te nemen.

Willemstad ligt in een zeekleipolder die in de 16de eeuw werd aangelegd. Binnen deze Polder de Ruigenhil liggen een aantal kreekrestanten die beheerd worden onder de naam Ruigenhil. Langs de buitendijkse oever van het Hollandsch Diep ligt het natuurgebied Buitengorzen, een kweldergebied. Ten westen van Willemstad ligt het natuur- en recreatieterrein Vlaakenhoek, terwijl daar weer ten zuiden van de Sint Antoniegorzen liggen, een weidevogelgebied, met aansluitend het Fort Sabina Henrica.

Oudheidkamer “Willem van Strijen” (in Zevenbergen)

Het museum is gevestigd in een zogenaamde binnenboerderij uit de 18de eeuw. Bij binnenkomst zie je links een dorpswinkeltje anno 1900, waar van alles te koop is: van grutterswaren en tabak tot kaarsen en zoethout. Rechts zie je de mooie kamer met bedstee en het “stilletje”. Vervolgens kom je in de grote woonkeuken met platte buis, aanrecht met een koperen pomp, waar allerlei huishoudelijke attributen tentoongesteld zijn, die vroeger in het huishouden gebruikt werden. De deur naast de aanrecht leidt naar de kelder, waar voorwerpen staan opgesteld die bij opgravingen bij het kasteel van Zevenbergen en het fort “Noordam” tevoorschijn zijn gekomen. Via een tussendeur bereik je de vitrines, waar oude ambachten zoals een bakker, een hoefsmid, een klompenmaker, een vlasser, een thuisslachter enz. worden uitgebeeld. De getoonde gereedschappen zijn in het verleden ook daadwerkelijk gebruikt door lokale ambachtslieden.

Terug in de woonkeuken bereik je via een trap de zolder, waar documenten, landkaarten, foto’s, oude maten en gewichten, Brabantse mutsen, medische apparatuur, klokken, aardewerk etc te zien zijn.

Museum van Lien (in Fijnaart)

Het echtpaar Van Lien – Put heeft een passie voor beeldende kunst. Die passie leidde tot het aanleggen van een privéverzameling. Hun verzameling bestaat vooral uit werken uit de laatste jaren van de twintigste eeuw tot nu. De collectie is nog steeds groeiende en daarom tonen ze steeds weer andere werken. Ook worden er regematig cursussen en bijeenkomsten gegeven. Het museum is een particulier museum, zonder enige subsidie.

In het museum is verder – als onderdeel van de Stichting Museum Van Lien – een galerie ondergebracht. Een aparte deur in het prachtige pand geeft toegang tot deze ruimte. Hier worden regelmatig verkoopexposities gehouden van diverse kunstenaars uit Nederland en Vlaanderen. Het aanbod varieert van abstract tot figuratief.

Meer tips en informatie vind je hier.

Ben jij wel eens in Willemstad geweest?

Astrid Tillemans

Leave a comment

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

    Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.