Skip to Content

Opvoeden zonder straffen en belonen kinderen; unconditional parenting theorie

Opvoeden zonder straffen en belonen kinderen; unconditional parenting theorie

Opvoeden zonder te straffen of belonen, kan dat? En moet je dat willen? Per toeval kreeg ik het boek Unconditional Parenting van Alfie Kohn (hier) te leen en ik moet zeggen dat het me verrast om iets zo vernieuwends te lezen over opvoeding.

Niet dat ik een expert ben op het gebied van opvoeding, maar als ontwikkelingspsycholoog dacht ik wel te weten wat bewezen goede opvoedingsstrategieën zijn, en door dit boek ben ik toch gaan twijfelen.

Nederlandse kinderen gelukkig door hagelslag?

Nederlandse kinderen schijnen bijzonder gelukkig te zijn. Er zijn veel factoren die daaraan bijdragen. Zo heb ik hagelslag bij het ontbijt meer dan eens als één van de oorzaken genoemd gezien.

Maar wat ook typisch Nederlands is, is dat kinderen vrij serieus worden genomen.

Nederlandse ouders zijn gemiddeld niet zo autoritair: kinderen leren al vroeg hun mening te geven en te onderhandelen, juist bij hun ouders. Er zijn wel regels, maar er valt over te praten.

Gelijkwaardigheid en autonomie

Het is fijn om serieus genomen te worden; waarom zou je een kind eigenlijk niet serieus nemen? Het kost misschien wat meer tijd en aandacht om op een gelijkwaardige manier zaken te bespreken of uit te leggen aan een kind of je kind zelf te laten kiezen, maar conflicten kunnen ook erg tijdrovend zijn.

Je kind leert er belangrijke vaardigheden van en voelt zich zekerder. Je kind altijd zijn zin geven is natuurlijk iets anders, daar leert het niets van en af en toe moet er wel iets, bijvoorbeeld omwille van de veiligheid of gezondheid.

Straffen en belonen

Tot dusver niets nieuws misschien, maar waarom zou je je kind niet straffen of belonen? In de psychologie wordt aangenomen dat straffen en belonen als opvoedingsstrategieën werken, weliswaar het beste binnen een kader van zorg en aandacht. Dat is gebaseerd op het behaviorisme.

Deze stroming binnen de psychologie laat alles wat er mentaal/emotioneel/psychologisch gebeurt, buiten beschouwing en kijkt alleen naar het gedrag. De vraag rees: hoe kan gedrag bevorderd of juist ontmoedigd worden?

Het antwoord werd gevonden door dierproeven te doen: je kan dieren sturen door ze te belonen als ze doen wat je wil en te straffen als ze niet doen wat je wil.

Consequent blijven straffen en/of belonen is wel essentieel: zodra je stopt, begint het effect weer weg te ebben.

Straffen en belonen in de opvoeding?

Valt dit eigenlijk wel zo één op één op mensen toe te passen? In de theorie wordt daarvan uitgegaan: de meest toegepaste psychotherapie (cognitieve gedragstherapie) is gebaseerd op dit principe.

Let wel: daar wordt ervan uitgegaan dat bepaalde gedragingen en gedachten zélf een belonend of bestraffend effect hebben, niet dat íemand straft of beloont. In de praktijk zijn er wat belemmeringen als je het straffen en belonen door wil trekken naar de opvoeding.

Intrinsieke en extrinsieke motivatie

Een belangrijke tegenwerping zit hem in motivatie, iets dat in het pure behaviorisme buiten beschouwing wordt gelaten. Je kunt intrinsiek of extrinsiek gemotiveerd zijn; intrinsieke motivatie heeft duidelijk de voorkeur.

Als je intrinsiek gemotiveerd bent, bijvoorbeeld voor school, dan wil je zelf graag leren, omdat je dat leuk vindt, de onderwerpen interessant vindt etc.

Je presteert dan optimaal, terwijl extrinsieke motivatie je ook wel aan het leren krijgt, maar veel minder effectief.

En hier zit het probleem: hoe meer je extrinsiek gemotiveerd bent, hoe mínder intrinsiek.

Als je kinderen iets laat doen wat ze zelf al leuk vinden (waar ze dus intrinsiek voor gemotiveerd zijn), maar hen gaat belonen wanneer ze dat doen, dan denken ze dat ze het voor de beloning doen en gaan ze het minder leuk vinden! En daardoor presteren ze ook minder.

Effect belonen en straffen volgens unconditional parenting

Volgens Kohl zou zowel straffen als belonen misschien op de korte termijn kunnen werken, maar op de lange termijn zullen kinderen hier volgens hem niet van leren wat een goede keuze is, of meer plezier hebben in goede keuzes.

Integendeel, je zou kinderen zo juist leren alleen de juiste keuzes te maken als ze er wat aan hebben. En het juiste doen (delen, het weer goed maken na een ruzie, helpen etc.) is vaak zo moeilijk omdat het niet direct iets oplevert, maar juist wat kost.

“Encourage  more, judge  less, and love  always”

Belonen doe je volgens hem ook met aandacht of complimenten. Hij zegt dus: wees altijd trots, geef altijd aandacht, niet alleen als je kind iets doet waarvan je hoopt dat hij het vaker gaat doen.

Een kind dat net een driftbui heeft gehad, heeft misschien nog wel meer behoefte aan een knuffel.

Wat dan wel volgens unconditional parenting?

Maar hoe moet je er dan volgens hem mee omgaan als een kind regels overschrijdt? Dat hangt natuurlijk compleet af van de situatie en Kohl geeft hier geen kant-en-klaar antwoord op.

Wel geeft hij een heel aantal adviezen die je in je achterhoofd kan houden, waaronder:

  • Neem de tijd en reflecteer op de situatie, op hoe je over je kind denkt en op je eigen reactie.
  • Probeer een overtreding niet te zien als iets dat een kind met kwade bedoelingen doet en afgestraft moet worden, maar als een probleem dat je samen met je kind oplost.
  • Kan je kind hier iets leren als je met hem in gesprek gaat?
  • Waarom mag het niet, is de regel echt nodig?
  • Verwacht je niet meer van je kind dan passend is bij de leeftijdsfase?
  • Hoe is de situatie voor je kind? Hoe zou hij zich nu voelen? Kan je hem helpen door dat te verwoorden?
  • Als iemand op jou zou reageren zoals jij op je kind reageert, voel jij je dan onvoorwaardelijk liefgehad?
  • Is het wellicht nodig om zelf je excuses aan te bieden?

Het is een streven en het lukt niet meteen. Maar: beter dan schreeuwen is zeggen. Beter dan zeggen is uitleggen. Beter dan uitleggen is bespreken.

En als het dan een keer niet lukt om rustig te blijven: door zelf je excuses aan te bieden, stel je jezelf kwetsbaar op én geef je het goede voorbeeld.

Als het echt moet

Soms moet er iets toch wel echt en wil je kind dat niet. Ook dan kan je met zo min mogelijk dwang toch zorgen dat je kind luistert.

Dat doe je door zo rustig en vriendelijk mogelijk te blijven, uit te leggen waarom het nodig is en eventueel zijn gevoelens te helpen verwoorden, je zelf ook aan de regels te houden, er waar mogelijk een spelletje van te maken en waar er enigszins ruimte is, keuzes te geven bijvoorbeeld in de manier waarop een opdracht wordt uitgevoerd.

Mijn bedenkingen bij unconditional parenting

Tot zover kan ik het volgen. Niet straffen gaat totaal in tegen de huidige opvattingen, maar ik kan me nu eigenlijk niet goed meer bedenken waarom ik het wel zou doen.

Nu heb ik wel makkelijk praten met een baby die weliswaar een sterke wil heeft en wel wat kan tegenwerken, maar dat is natuurlijk niets vergeleken met een peuter met driftbuien of een puber die heel onverstandige keuzes maakt.

Waar ik nog wel over twijfel is dat Kohl ook zegt dat je eigenlijk geen complimenten moet maken.

Geen complimenten volgens unconditional parenting

Straffen en belonen zijn volgens hem twee zijden van dezelfde medaille. Belonen doe je ook door complimenten te geven en hij zegt dus dat je dat het beste zoveel mogelijk kunt vermijden. Ik merk dat dat mij iets te ver gaat.

Ik begrijp het mechanisme dat complimenten intrinsieke motivatie tegen kunnen gaan, maar ik denk dat de vorm waarin je complimenten geeft ook van belang is.

Zo is er vrij recent onderzoek waaruit blijkt dat je kinderen het beste taak- of ontwikkelingsgerichte complimenten kunt geven in plaats van complimenten die iets zeggen over wie het kind is.

Dus liever: “wat ben je fijn aan het tekenen” dan “wat ben jij een goede tekenaar”. Wat ik me in het kader van unconditional parenting nog kan voorstellen is dat jouw intenties daarbij ook meetellen.

Geef je het compliment bewust als beloning omdat je kind normaal niet zo lang rustig kan werken en je wil dat hij dat vaker gaat doen, of is het meer een observatie en geef je net zo goed zo’n ‘compliment’ over dat je kind lekker wild aan het spelen was, omdat je weet dat hij daar zo’n plezier in heeft?

Opvoeden zonder straffen en belonen kinderen; unconditional parenting theorie - Mamaliefde

Je kunt het boek Unconditional Parenting van Alfie Kohn vinden op bol.com. Ik heb maar een paar van zijn argumenten uitgelicht, er valt nog veel meer over te lezen. Een uitgebreide Nederlandse samenvatting kan je hier vinden.

Alfie Kohn heeft nog een ander, iets theoretischer boek geschreven: The Myth of the Spoiled Child. Ook dat kan je vinden op bol.com.

Hanna Meijer